1399/04/24 3:27 PM - 3 سال قبل
در این مطلب سعی کردیم با یک دید همه جانبه به اعتماد به نفس نگاه کنیم و به شیوه ای بنیادی ابعاد اعتماد به نفس را بررسی کنیم. بدین جهت لازم شده که به مباحثی از قبیل عزت نفس و خود کار آمدی هم پرداخته شود. البته مساله کاربردی و دغدغه غالب افراد اعتماد به نفس است و در کنار آن با سایر مفاهیم کلی تر و جزئی تر آشنا خواهید شد. لذا در این مطلب ابتدا به تعریف اعتماد به نفس می پردازیم و تفاوتها را بیان می کنیم و سپس راه های تقویت اعتماد به نفس را بررسی میکنیم. در پایان راهکار اندازه گیری اعتماد به نفس را پیشنهاد خواهیم داد.
اعتماد به نفس یک ظرفیت است که به آدم توانایی می دهد در شرایط مبهم و دشوار اقدام موثر انجام دهد بدون ترس از چالش هایی که آن اقدام ممکن است برای شخص یا دیگران در برداشته باشد. بنابراین اعتماد به نفس بر توانمندی تکیه دارد. در این تعریف باید مشخص کنیم که اعتماد به نفس با عزت نفس متفاوت است و دو اصطلاح با دو تعریف و کارکردهای متفاوت هستند. عزت به نفس به این معنا است که انسان خود را ارزشمند و توانمند بداند و این دو احساس ارزشمندی و توانمندی را توام داشته باشد. عزت نفس فراتر از اعتماد به نفس می باشد و با چارچوب های بنیادی نگرش شخص و معنایی که برای زندگی خود در نظر گرفته در ارتباط است. اعتماد به نفس دارای زیر مجموعه هم می باشد که به خودکارآمدی شناخته میشود. خودکارآمدی یعنی اعتماد به نفس در یک مورد خاص. بنابراین اگر ما به مفهوم کلی اعتماد به نفس بپردازیم در حقیقت خودکارآمدی را هم شامل شده است.
اگر بخواهیم موضوع را به ترتیب از کل به جز بررسی کنیم در مقام اول عزت نفس قرار میگیرد که برای رسیدن به آن باید باورهای بنیادی فرد در باره انسان و آفرینش ارتقا یابد. در مرحله دوم اعتماد به نفس قرار دارد که منشا گرفته از شناخت خود و ظرفیت ها در قیاس با سایر افراد است. در مرحله سوم خودکارآمدی قرار دارد که ناشی از شناخت دقیق خود در زمینه ای خاص است بدون در نظر گرفتن سایر افراد. این رتبه بندی به این دلیل است که اگر فردی دارای عزت نفس باشد میتوان گفت که اعتماد به نفس هم دارد و همین طور کسی که اعتماد به نفس دارد حتما دارای خودکارآمدی هم است اما این مسیر برعکس نیست. به عبارت دیگر یعنی اگر شخصی اعتماد به نفس دارد الزاما دارای عزت نفس نیست.
کسانی که اعتماد به نفس دارند کمتر دچار اضطراب میشوند و در هنگام استرس میتوانند وضعیت را کنترل کنند و اقدام مناسب را (بهترین آنچه که میتوانند) انجام میدهند. پیامدهای اعتماد به نفس بسیار زیاد است و علاوه بر دستاوردهای فردی باعث موفقیت های اجتماعی هم میشود. مسیری که اکثر افراد در شناخت اعتماد به نفس طی کردند اصولا از مشاهده افراد موفق در اجتماع و بررسی عوامل موفقیت آنها بوده است. لذا بیشتر به شناخت عوامل موثر در ایجاد اعتماد به نفس خواهیم پرداخت.
همانطور که پیش تر بیان شد اعتماد به نفس یک توانایی است که در نتیجه شناخت خود و دیگر انواع شخصیت های موجود در جامعه به وجود می آید. بنابراین در ایجاد اعتماد به نفس دو بخش اساسی وجود دارد. بخش وسیع آن خودشناسی و هوش هیجانی است. در خودشناسی به زیر مجموعه های مختلفی تقسیم میگردد. در ادامه به هریک از این موارد به اختصار می پردازیم.
برای رسیدن به اعتماد به نفس لازم است که فرد نسبت به ویژگیهای شخصیتی ، رفتاری و انواع هوش های خود(طبق دسته بندی گاردنر حداقل 9 هوش مختلف در انسانها وجود دارد) اطلاع کامل داشته باشد. به عنوان نمونه بداند که چطور انرژی میگیرد و در چه موقعیت هایی احساس راحتی دارد. چه استعداد ها و توانایی های بالقوه یا بالفعلی دارد. چه رفتارهایی برای او خط قرمز هستند و با چه کسانی میتواند ارتباط موثر داشته باشد. ترس های بنیادی او در زندگی چیست و ظرفیت رشد در چه سطوحی را دارد. این موارد و بسیار از این دست در کنار هم پروفایل روانشناختی شخص را کامل میکند. ممکن است شما پاسخ برخی از این سوالات را در موقعیت های مختلف به تدریج بیابید اما در ازای از دست دادن زمان تجربه اندوخته اید. لذا توصیه میشود که به جای اینکه همه چیز را با تجربه بدست آورید، از تجربه دانشمندان هم استفاده کنید تا فرصت های بیشتری برای خودتان ایجاد کنید. توصیه مشخص در این حوزه استفاده از انواع تست شخصیت شناسی و تست روانشناسی است.
در نتیجه شناخت خود و درک اینکه هر شخصیتی قوت و ضعف مخصوص به خودش را دارد این مدل در ذهن فرد قوت میگیرد که هیچ کس کامل نیست و اگر فردی در انجام کاری به اندازه بقیه خوب نباشد، الزاما دلیل بر ناتوانی او نیست. این نگرش که در اثر آگاهی بوجود می آید همان احساس توانمندی یا اعتماد به نفس است. فرد از انجام کار احساس ناتوانی یا ترس از قضاوت شدن ندارد. از طرف دیگر در پی این شناخت و آگاهی میتواند با اعتماد در حوزه ای که نقطه قوتش است اقدام مناسب را انجام دهد که این همان خودکارآمدی است. به عنوان مثال موقعیتی را در نظر بگیرید که یک دانشمند فیزیک توسط دوستانش دعوت به فوتبال میشود. با اینکه حوزه توانمندی او نیست اما به دلیل اعتماد به نفس و خودشناسی که دارد و اینکه می داند قرار نیست افراد در همه زمینه ها توانمند باشد، دعوت را می پذیرد و با اعتماد به نفس وارد بازی دوستانه میشود و بهترین خودش را به نمایش میگذارد؛ با تمام ضعف هایی که ممکن است در ورزش کردن داشته باشد. از طرفی همین شخص به یک چالش حل معما دعوت می شود. در این مورد هم با توجه به ورزیدگی که در حل و درک مسائل دارد چالش را می پذیرد و از توانمندی ذاتی خودش در موفقیت استفاده میکند. در هر دو حالت بدون احساس خجالت یا ترس از قضاوت اقدامات موثر را انجام می دهد.
سایر عوامل زیر مجموعه خودشناسی موثر در اعتماد به نفس : خوش بینی، هدف گذاری، آمادگی برای ریسک و اشتیاق برای موفقیت انعطاف پذیری پرهیز از کمالگرایی افراطی می باشند. عناوین این ویژگیها خود گویای معنی هستند و نیاز به توضیح بیشتر نیست و در صورتی که فرد تست های خودشناسی را انجام دهد در نتایج گزارشات مربوطه را ملاحظه میکند.
هوش هیجانی در کل به توانایی آگاهی از احساسات خود و دیگران و مدیریت و هدایت این احساسات برای ارتباط موثر است. به عنوان مثال منظور از شناخت و آگاهی از احساسات این است که فرد بداند کی ناراحت است و کی خشمگین و آگاه باشد در پی غم چه عکس العملی دارد و در هنگام عصبانی چه میکند. زمینه بروز احساسات خود را بداند و آگاه باشد شرایط مختلف چه پیامدهایی برای فرد دارد و خود را در معرض نقطه قوت قرار دهد و برای نقاط ضعف خود برنامه داشته باشد و از تکنیک های مناسب استفاده کند. فرد باید همین شناخت و آگاهی هیجانی را در تعامل با دیگران هم داشته باشد. بدین معنا که درک درستی از هیجانات طرف مقابل خود داشته باشد.
اینگونه شناخت و آگاهی باعث شناخت از موقعیت های مختلف میشود. به طور مثال موقعیتی در اختیار شخص قرارداده شده که کاری را انجام دهد با هوش هیجانی میتواند متوجه شود که اطرافیان منتظر مشاهده اشتباه و تمسخر هستند یا در انتظار مشاهده عملکرد واقعی؟ این آگاهی از هیجانات دیگران و مدیریت هیجانات خود باعث توانایی بروز اقدامات موثر میشود که همان اعتماد به نفس است. فردی که میداند کی و در چه موقعیتی میتواند تاثیر مثبت بگذارد در حقیقت خودکارآمدی را هم تجربه کرده است.
تاثیر معنای زندگی فراتر از حوزه اعتماد به نفس است و از نگرش های کلی است که در عزت نفس موثر است. اما اگر از این دید نگاه کنیم که هرچه باعث عزت نفس میشود در اعتماد به نفس هم موثر است، معنا باعث اعتماد به نفس هم میشود. معنا نوعی انگیزه زندگی است. به عنوان مثال وقتی معنای زندگی کسی انجام دادن کاری مهم باشد، در انجام آن کار تردیدی ندارد و اینکه مورد تمسخر یا بازخواست قرار بگیرد اهمیت ندارد و با انجام آن کار احساس و تجربه ارزشمندی و توانمندی میکند. با طرح این موضوع لازم است خیلی خلاصه به معنای زندگی و نظریه فرانکل در این خصوص اشاره کنیم.
دکتر فرانکل بنیانگذار معنا درمانی در کتاب در جستجوی معنا بیان میکند انسانها برای زندگی خود به دلیل عشق یا انجام کاری نیمه تمام یا مهم و تحمل رنج ناخواسته و فداکاری، برای خود معنا تعریف میکنند. بر این اساس معنا درمانی را براساس سه روش زیر بنا نهاد:
قدرت معنا و سعی در محقق کردن آن به انسان شجاعت انجام و تجربه حس ارزشمندی را می دهد. در حقیقت معنا چرایی اقدام مبتنی بر عزت نفس است.
هر فرد میتواند با مطالعه و تمرین عزت نفس و اعتماد به نفس را تقویت نماید. باید توجه کرد صرف دانستن کافی نیست و باعث عزت نفس نمی شود و از طرفی هم تمرین و اقدام بدون دانش سرخوردگی را بیشتر میکند.
برای سنجش اعتماد به نفس میتوان از تست نئو با گزارش کامل استفاده کرد. قابل توجه این است که آزمون نئو عوامل زیادی را به شما گزارش می دهد اما اگر فقط به دنبال نتیجه اعتماد به نفس هستید، کافی است که در قسمت شاخص های وجدانی بودن (C) زیر مقیاس شایستگی را ملاحظه کنید. مقیاس شایستگی همان اعتماد به نفس می باشد. در مقیاس شایستگی یا اعتماد به نفس افراد دارای نمرات بالا این احساس را دارند که برای مواجه با مسائل زندگی آمادگی کافی را دارند. افراد دارای نمرات پایین در مورد توانایی‌های خویش ارزیابی منفی داشته و احساس میکنند که در مواجه با مشکلات (روزمره) دارای ضعف هستند و نمی توانند در مقابل این مشکلات توانایی های لازم را از خود نشان دهند. این مقیاس با اعتماد به نفس و اتکاء به خود رابطه مستقیم دارد.
